του Γιάννη Σταματόπουλου,
Οικονομολόγου - Φορολογικού Συμβούλου,
Διδάκτορα του Παν. Πειραιώς
Με αφορμή τις πρόσφατες μεταβολές που επέφερε ο ν. 4839/2021 στη φορολογία των δωρεών και γονικών παροχών στη χώρα μας (διαβάστε περισσότερα εδώ), στο παρόν άρθρο επιχειρούμε μία αναφορά σε βασικές ρυθμίσεις για τον τρόπο φορολόγησης κληρονομιών και δωρεών σε διάφορες χώρες του κόσμου.
Περιορίζοντας το αντικείμενο του παρόντος άρθρου αποκλειστικά στη μεταβίβαση περιουσίας αιτία θανάτου ή δωρεάς από τους γονείς προς τα παιδιά, υπενθυμίζουμε ότι στη χώρα μας, στη φορολογία κληρονομιών εφαρμόζεται προοδευτική φορολόγηση η οποία προβλέπει γενικά αφορολόγητο όριο 150.000 ευρώ και ακολούθως συντελεστή φόρου 1% για το τμήμα της κληρονομούμενης περιουσίας από 150.000 έως τα 300.000 ευρώ, 5% για το τμήμα της κληρονομούμενης περιουσίας από 300.000 έως 600.000 ευρώ και 10% για το υπερβάλλον των 600.000 τμήμα της κληρονομούμενης περιουσίας.
Ειδικώς, για τη μεταβίβαση περιουσίας αιτία δωρεάς ή γονικής παροχής προς συγγενείς της Α' κατηγορίας (σύζυγος, παιδιά, εγγόνια, γονείς), εφαρμογή έχουν, από 1.10.2021, οι διατάξεις του άρθρου 56 του ν. 4839/2021 οι οποίες προβλέπουν αφορολόγητο όριο 800.000 ευρώ και συντελεστή 10% άνω του ποσού αυτού. Τονίζουμε ότι η φορολογία στη χώρα μας είναι προσωπική και όχι οικογενειακή, οπότε το αφορολόγητο των 800.000 ευρώ ισχύει για κάθε δωρητή προς κάθε δωρεοδόχο.
Πριν προχωρήσουμε στην παράθεση ορισμένων στοιχείων από τα φορολογικά συστήματα του εξωτερικού, πρέπει να επισημανθεί ότι για να αντιληφθεί κανείς επακριβώς τη φορολογική επιβάρυνση που έχουν οι φορολογούμενοι στις διάφορες χώρες του κόσμου, δεν αρκεί η αναφορά ενός ονομαστικού φορολογικού συντελεστή (statutory tax rate) ή του αφορολόγητου ορίου που τυχόν προβλέπεται σε κάθε χώρα.
Τα ανωτέρω δεδομένα αναμφίβολα αποτελούν ενδείξεις και μπορεί να αποτελέσουν μία αρχική βάση σύγκρισης για τους σχεδιαστές και τους μελετητές των φορολογικών συστημάτων ανά τον κόσμο. Ωστόσο, για να αποκτήσει κανείς πλήρη εικόνα του τρόπου με τον οποίο επιβάλλεται μία φορολογία, θα πρέπει, εκτός των ανωτέρω, να εξετάσει στο σύνολό τους τις ισχύουσες φορολογικές διατάξεις και να αποκτήσει σαφή γνώση της φορολογητέας βάσης, δηλαδή της βάσης επί της οποίας επιβάλλεται ο εκάστοτε φόρος.
Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, παραθέτουμε ακολούθως μερικές ενδεικτικές πληροφορίες για τη φορολόγηση κληρονομιών και δωρεών σε διάφορες χώρες του κόσμου (τα στοιχεία που παρατίθενται αφορούν ειδικώς συγκεκριμένες χώρες – μέλη του Ο.Ο.Σ.Α.).
Αρχικώς, σημειώνεται ότι φόρος κληρονομιών ή δωρεών επιβάλλεται σε 24 χώρες – μέλη του Ο.Ο.Σ.Α. [1] Υποκείμενο του φόρου στις περισσότερες χώρες είναι ο δωρεοδόχος (π.χ. τα παιδιά) ο οποίος φορολογείται για την περιουσία που αποκτά αιτία θανάτου ή δωρεάς. Υπάρχουν, ωστόσο, και χώρες, όπως η Δανία, η Κορέα, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες που επιβάλλουν το φόρο σε επίπεδο δωρητή.
Ο τρόπος με τον οποίο επιβάλλεται ο εν λόγω φόρος διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα, με τις σημαντικότερες διαφορές να αφορούν στην ύπαρξη ή μη και στο ύψος ενός αφορολόγητου ποσού καθώς και στον τρόπο φορολόγησης της περιουσίας που μεταβιβάζεται.
Αναλυτικότερα, υπάρχουν χώρες που εφαρμόζουν υψηλά αφορολόγητα όρια, όπως οι Η.Π.Α. και η Ιταλία και άλλες χώρες με χαμηλότερα αφορολόγητα όρια.
Συγκεκριμένα, στις Η.Π.Α., το 2021 ένας φορολογούμενος μπορεί να μεταφέρει περιουσία, αιτία θανάτου, αξίας 11,7 εκ. δολαρίων δίχως να πληρώσει φόρο. Ένα παντρεμένο ζευγάρι μπορεί να μεταβιβάσει, κατ’ επέκταση, περιουσία ύψους 23,4 εκ. δολαρίων.
Στην Ιταλία, το αφορολόγητο όριο για τη μεταβίβαση περιουσίας σε επιζώντα σύζυγο, παιδιά ή γονείς ανέρχεται στο 1 εκ. ευρώ.
Χαμηλότερα αφορολόγητα όρια έχουν χώρες όπως η Γαλλία (100.000 ευρώ), η Δανία (40.568 ευρώ), η Ισπανία (15.957 ευρώ, βλ. και στη συνέχεια) και το Βέλγιο. Στο Βέλγιο σημειώνεται ότι η φορολογία διαφοροποιείται ανάλογα με τη γεωγραφική περιφέρεια η οποία εξετάζεται (για παράδειγμα, στις Βρυξέλλες το αφορολόγητο ποσό ανέρχεται σε 12.500 € + 2.500 ευρώ για κάθε χρόνο για τον οποίο υπολείπεται η ηλικία του παιδιού τα 21 έτη).
Περαιτέρω, και ως προς τους συντελεστές φορολογίας που εφαρμόζονται στις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α., αξίζει να επισημανθεί ότι υπάρχουν τόσο χώρες που εφαρμόζουν σταθερό φορολογικό συντελεστή όσο και άλλες που εφαρμόζουν προοδευτική φορολόγηση της περιουσίας που μεταβιβάζεται.
Μεταξύ των χωρών που εφαρμόζουν σταθερό φορολογικό συντελεστή, μπορούμε να σταθούμε στην Ιταλία, μία χώρα όπου εφαρμόζεται συντελεστής 4% μετά την αφαίρεση αφορολόγητου ποσού 1.000.000 ευρώ.
Στην αντίπερα όχθη, στο Ηνωμένο Βασίλειο εφαρμόζεται σταθερός φορολογικός συντελεστής 40% μετά την αφαίρεση ενός αφορολόγητου ποσού της τάξης των 325.000 λιρών.
Ομοίως, στις Η.Π.Α., εφαρμόζεται ο ίδιος φορολογικός συντελεστής (40%) μετά, ωστόσο, την αφαίρεση όμως του προαναφερθέντος πολύ μεγάλου αφορολόγητου ποσού των 11,7 εκ. δολαρίων.
Προοδευτικό σύστημα φορολόγησης, κατά το οποίο ο φορολογικός συντελεστής αυξάνεται καθώς αυξάνεται η αξία της περιουσίας που μεταβιβάζεται, εφαρμόζεται στην Ελλάδα και στις περισσότερες χώρες - μέλη του Ο.Ο.Σ.Α. που επιβάλλουν φόρο κληρονομιών ή δωρεών.
Αναλυτικότερα, στις σχετικές κλίμακες οι χαμηλοί συντελεστές προοδευτικής φορολόγησης ανέρχονται από ποσοστά 1% (πρόκειται για το συντελεστή που επιβάλλεται στο πρώτο φορολογητέο κλιμάκιο στη χώρα μας και στη Χιλή) έως 10% (Ιαπωνία, Κορέα και Ολλανδία). Οι ανώτατοι φορολογικοί συντελεστές που επιβάλλονται ανέρχονται από 10% (Ελλάδα) έως 55% (Ιαπωνία).
Συγκεκριμένα, στην Ισπανία επιβάλλεται προοδευτική φορολόγηση της περιουσίας που μεταβιβάζεται στα παιδιά με συντελεστές από 7,65% έως 34%, μετά την αφαίρεση ενός αφορολόγητου ποσού το οποίο διαφοροποιείται αναλόγως εάν τα παιδιά είναι μικρότερα ή μεγαλύτερα των 21 ετών (47.859 ή 15.957 €, αντίστοιχα).
Στην Ιαπωνία, μετά την αφαίρεση ενός αφορολόγητου ποσού της τάξης των 225.000 ευρώ, επιβάλλονται συντελεστές ανά κλιμάκιο περιουσίας που μεταβιβάζεται που ξεκινούν από 10% και φτάνουν στο 55%.
Σημειώνεται, τέλος, ότι μεταξύ των χωρών - μελών του Ο.Ο.Σ.Α. υπάρχουν χώρες που είτε έχουν καταργήσει είτε δεν επέβαλλαν ποτέ φόρο κληρονομιάς. Μεταξύ των χωρών αυτών, περιλαμβάνεται η Σουηδία, η Νορβηγία, ο Καναδάς και η Αυστραλία.
Γίνεται σαφές απ’ όλα τα παραπάνω ότι η συγκεκριμένη φορολογία, όπου και όταν εφαρμόζεται, εφαρμόζεται με διάφορους τρόπους, με διαφορετικές αρχές και διαφορετικές προσεγγίσεις. Ο φορολογούμενος, αναμφίβολα, θα πρέπει να έχει σαφή γνώση του πλαισίου που θα εφαρμοστεί και του φόρου με τον οποίο ενδέχεται να επιβαρυνθεί, αυτός ή οι απόγονοί του, για τη μεταβίβαση της περιουσίας του εν ζωή ή μετά θάνατο.
Σημειώνουμε γενικά ότι όταν οι συντελεστές φόρου κληρονομιών ή δωρεών είναι πολύ μεγάλοι ως ποσοστό, και ιδιαίτερα συγκρινόμενοι με τους φόρους μεταβίβασης, οδηγούν τους πολίτες να μεταβιβάζουν με πώληση τα ακίνητα ή εν γένει περιουσιακά στοιχεία (π.χ. μετοχές), να αγοράζουν αυτά στο όνομα εταιρειών ή εν γένει να εφευρίσκουν τρόπους μη εφαρμογής των διατάξεων. Με τον τρόπο αυτό οι συντελεστές παραμένουν ονομαστικοί χωρίς ουσιαστική επίδραση στον προϋπολογισμό της εκάστοτε χώρας.
Αναλυτικότερα σε επίπεδο κρατών και ανεξαρτήτως του τρόπου με τον οποίο σχεδιάζεται η εν λόγω φορολογία, αξίζει να σημειωθεί ότι ο φόρος κληρονομιών και δωρεών δεν επιφέρει σημαντικά έσοδα σε σύγκριση με τα συνολικά φορολογικά έσοδα των κρατών. Κατά μέσο όρο, μόλις το 0,51% των συνολικών φορολογικών εσόδων των χωρών – μελών του Ο.Ο.Σ.Α. προκύπτουν από τους φόρους κληρονομιών και δωρεών. Τα φορολογικά έσοδα από τους φόρους αυτούς υπερβαίνουν το 1% μόλις σε 4 χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Ιαπωνία, Κορέα) ενώ σε περισσότερες από 20 χώρες, το ποσοστό αυτό δεν υπερβαίνει το 0,25%. Στην Ελλάδα, τα έσοδα που προκύπτουν από την εν λόγω φορολογία κυμαίνονται στο μέσο όρο των χωρών – μελών του Ο.Ο.Σ.Α. Σε απόλυτα μεγέθη, επισημαίνεται ότι για το 2021 προϋπολογίστηκαν έσοδα 209 εκ. ευρώ εκ των οποίων τα 159 εκ. ευρώ αφορούν στο φόρο κληρονομιών και τα 50 εκ. ευρώ στο φόρο δωρεών, γονικών παροχών και λοιπών παροχών.
Τέλος ενδιαφέρον κρίνουμε να αναφέρουμε ότι η φορολογία της περιουσίας κατευθύνεται και μεταφέρεται από τα κράτη όλο και πιο πολύ προς την καθιέρωση ετήσιου φόρου επί της ιδιοκτησίας, όπως είναι στην Ελλάδα ο ΕΝΦΙΑ. Δηλαδή τα κράτη επιδιώκουν την καθιέρωση του ετήσιου της φορολογίας της περιουσίας ή της ακίνητης περιουσίας κατά περίπτωση και μειώνουν ή μηδενίζουν τους φόρους μεταβίβασης. Είναι βέβαια εμφανές ότι οι ετήσιοι φόροι επί της ιδιοκτησίας ακινήτων είναι πολύ προσοδοφόροι για τους προϋπολογισμούς των κρατών. Ο ΕΝΦΙΑ στη χώρα μας είναι ένας τέτοιος φόρος που επιβάλλεται την 1.1 κάθε έτους επί της αντικειμενικής αξίας της κατεχόμενης από το κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ιδιοκτησίας ακινήτων και η απόδοσή του ανέρχεται σε επίπεδα των 2,38 δισεκατομμυρίων [2].
Υποσημειώσεις (2)